Qorxma, mən səninləyəm...

Foto: Arzu Murad

Qorxaq və qorxulu qorxular…

Hər kəsin bir qorxusu var, qorxmaz insanların belə.

Ən qorxaq insanlar qorxuları çox olan insanlardır.

İnsan qorxuları müxtəlifdir, bu qorxular ya psixoloji, ya mənəvi, ya da fizioloji amillərlə bağlıdır.

Bəzən bu qorxular fobiyaya çevrilir, qorxu ya təhtəlşüur, ya da şüurlu halda, yaranır. Amma qorxu fobiya deyildir. Fobiya qorxunun kritik halıdır.

Qorxularımız:

1. Tək və tənha qalmaq – təklik ilə tənhalıq fərqlidir. İnsan tək olmadan da tənha olmaq olar. Tənhalıq ruh, mənəvi və psixoloji haldır, təklik isə fiziki haldır. 4 tip insan var:

•  Təklikdən qorxanlar, fiziki baxımdan yanında kiminsə olmasını istəyirlər. Belə insanlar adətən melanxolik, eyni zamanda diqqət mərkəzində olub təklikdən onu xilas edəcək insanları tapmaq və cəlb etməklə məşğuldurlar.
• Tənhalıqdan qorxanlar, onlar mənəvi və ruhunun, ağıl və ürəyinin tək olmamasını istəyir, tənhalıq ona özünü dərk və inkişaf deyil, əzab və bədbəxtlik kimi görsənir. Adətən çox bədbin, melanxolik, fleqmatik olurlar.
• Həm təklik, həm də tənhalıqdan qorxanlar, onları nə tək, nə də tənha qoymaq lazımdır. Onlar özlərini bu halda, çox pis hiss edir, bu isə onun insanlarla münasibət və ünsiyyətində öz neqativ təsirini göstərir. Adətən özünə qapanıq, seçici, ehtiyatlı olurlar ki, yenidən uzun, qısa, orta müddətə tək və tənha qalmasınlar.
• Həm təklik, həm də tənhalıqdan qorxmayanlar, qorxmasalar belə, tək və tənha qaldıqdan sonra, onlarla vidalamaq istəyənlər. Təklik və tənhalığın uzun müddət çəkməsini istəməzlər, daim axtarışda olarlar, fəal və diqqət cəlb etməyə, ünsiyyətcil olmağa çalışarlar.

1. İtirmək – qazanc olan yerdə itki hökmən var. Sadəcə olaraq baxır kimi və nəyi itirirsən, yəni itkinin dəyəri…  İnsanlara yetərincə dəyər verməklə, onları çox yaxına buraxmaqla, əslində onları özümüzdən uzaqlaşdırır, itələyir, soyuduruq, dəyərimizi salırıq. Əl çatan hər şey və hər kəs maraqsız olur. Onu itirmək qorxusu yaranmır. İtirməkdən qorxan insanlar insanlara, nəyəsə çox dəyər verir, qiymət qoyur, onları əmtəə, məhsul və xidmət növünə çevirir, bununla da insanlarda insanlıq qoymur, nələrdəsə isə dəyər qalmır … Necə deyərlər, gəlirlər artdıqca, xərclər artır. Qazandıqca, itirəcəyini unutmamaq lazımdır. Tərəzidir. İnsanın iki əli var, hər birinin öz ölçüsü var, hər birisi dolu olandan sonra yeni nəyisə necə əlinə almaq olar? Nədənsə imtina etmək, nəyisə itirmək lazımdır ki, yenisini əldə edə biləsən.
2. Ölmək – yaşamaq istəyən insanları, yaşamağa tələsən insanların qorxusudur ölmək. Doğulan hər bir canlı olur, cansız məhv olur. Ölüm təbii prosesdir. Qorxudan ölümün özü yox, necə ölməkdir. Hər kəs rahat ölüm diləyər. Rahat ölümə layiq olduğunu düşünər. Hər bir ölüm öz sahibinə layiq olur. Bunu unutmayın. Ölümdən qorxmayın, elə yaşayın ki, ölüm sizdən qorxsun.
3. Yaşamaq -ölmək istəyən və ya yaşamağı bacarmayan insanlar, xoşbəxt olduğunu anlamayan, uğursuz və bədbəxt, məzlum insanlar yaşamaqdan qorxar və ölmək istəyirlər. Yaşamağı və həyatı seçmək cəsarət və səmimiyyət, iradə və ağıl, mübarizə tələb edir. Həyat heç kim üçün asan və rahat olmayıb. Təmbəl üçün ölüm ən rahat yoldur. Problemdən qaçmaq onu həll etmək deyil. Bəs, problem insanın özü olarsa? O zaman insan gərək intihar etsin?!
4. Sevmək – sevgi bir sənət, sevişmək bir məşğuliyyətdirsə, sevmək bir işdir, deməli sevən insanlar bekar olmazlar, çünki sevirlər…Dostluq, sevgi pul kimidir, xırdalamayasan. Xırdaladınsa, xərclənir, xərclədikcə, görürsən ki, bir gün bitib, 0-dasan. Sevdiklərimiz sevdiyimiz zaman seçilmiş olur, sonra sıraviləşir. Sıravi olduğu zaman ayrılıq gələr… Bəzən sevmək insanlara əzab verdiyi üçün, bəzən sevənlər insanlardan ayrıldığı üçün, bəzən sevilmədiyi üçün sevgidən və sevməkdən qoruxurlar. Sevgi müsbət bir anlayışdırsa, niyə ondan qorxmalıdır insanlar? Sevmək lazımdır? Cəhd edib təkrar vermək lazımdır. Başlayıb bitsə də, ayrılsaq da, itirsək də…
5. Dini – Allah – onları qəbul edənlər də, etməyənlərdən onlardan qorxa bilər. Qəbul etmədiyindən qorxmaq məntiqsiz olsa da, onu qəbul edənlərin davranışları məhz onları qorxudur. Allahı sevmək yerinə, ondan qorxur ondan insanlar. Dini qəbul edənlər onu sevib, aqressiv olmasalar və bezdirici, girici, aqressiv olmasalar, bəlkə qarşı cəbhə yaranmaz.
6. Unudulmaq – Unudulmaz insanlar unudulmur, kim unudulursa, deməli unudulmaz deyil. Yerdə nə qar qaldı, nə qan, nə də yer qaldı, nə iz qaldı, nə də insanlar. Sənsə deyirsən ki, yerdə qalansan, vallah, bəxtəvər adamsan… Hər kəs və hər şey unudulur. Çünki insan əbədi deyil, onun hafizəsi limitsiz deyil, yeni məlumatlar daxil olduqca, köhnələr silinir, ya da ehtiyat fonduna atılır. Unudulmaq arada lazımdır. İnsan özü özünü unuda bilər, yaddaşı pozulduğu zaman. Unutmaq və unudulmaqdan qorxmaq lazım deyil. Çünki kimsə bizi unudursa, bu anda, başqa birisi eyni anda bizi yada salır. Burada da bir tarazlıq var.
7. Səmimi və təbii olmaq, açıq olmaq – insanlar səmimi, təbii açıq olduqca, müşahidə etdikcə, təhlil etdikcə, real həyat, insan və vəziyyəti anladıqca, özünə qapanır, səmimi, təbii, açıq olmağın pis olduğunu və buna görə və belə olarsa, insanlardan zərbə alacağını düşünür. Bu halda, ondan qorxur, qeyri-səmimi, süni, qapalı olur. Bu cür insanlarda şəxsiyyətlərin sayı artır. İnsan o qədər dəyişir, öz kimliyini boğur, özündən uzaqlaşır ki, özünü tanımır, bəzən isə tək qalır, tənhalığa doğru gedir.
8. Ağrı – istər fiziki, istərsə də mənəvi, psixoloji zərbə və ağrıların, yaraların sızıltılarını yaşayan insan yenidən onları yaşamaq istəmir. Ağrıdan qorxmağa başlayır. Ağrı bilik və təcrübədir. Ağrımaqla, insanılar nəyin ağrı verəcəyini bilir, təcrübə yığır və o ağrıları yaradacaq hal, insan və amillərdən uzaqlaşır. Qorxmaq ağrını yaradan səbəbləri aradan qaldırmır. Nə də ki, qorxu ağrını azaldır.
9. Insanlar və cəmiyyət – Ünsiyyət, dostluq, sevginin kəmiyyəti yox, keyfiyyəti mənim üçün daha önəmlidir. Qida növüdür, qida keyfiyyətli və sağlam olmalıdı. Ünsiyyətcil olmayan və sosial aktiv olmayan insanların ən böyük qorxusu insanlar, cəmiyyətdir. Bu tip qorxusu olan insanlar insanlardan və cəmiyyətdən çox pisliklər görmüş və gözləri qorxmuşdur. İnsanlardan ehtiyat etmək, etibar etməyib, yaxına buraxmamaq olar. Amma insanlardan qorxmamaq lazımdır. Hər bir insan ona zərbə vuracaq, pislik edəcək deyil ki?!

11. Xəstəlik – Həkim olmayana yaranızı, xəstəliyinizi bildirməyin. Ya yaranı irinə çevirib sağalmaz edəcək, dərinlədib sümüyə dirəyəcək, ya da səhv diaqnoz və müalicə üsulu seçib, sizi öldürəcək. İstənilən xırda və təhlükəli xəstəlikdən qorxan insanlar var. Onlar hər xəstəliyi şiridirlər, özlərinə qarşı diqqət, qayğı tələb edirlər, hətta bəziləri çox irəli gedib vəsiyyət edirlər. Hər kəs xəstələnir. Xəstəlik insanın immuna sisteminin möhkəmlənməsi və aktiv qalmasını təmin edir. Xəstəlik varsa, onun dərmanı, müalicəsi də var. Əsas düzgün diaqnoz qoyulsun, peşəkar həkimə müraciət etsin, dərmanları alıb qəbul etməmişdən öncə istifadə qaydaları ilə tanış olsun.

1. Dəyişiklik -İnsanlara görə, insanlar istəyir deyə deyil, özünə görə özün istədiyin halda, dəyiş, dəyişdikcə, özünü saxla. Bəzən insanlar dəyişikliklərin mənfi cəhətə olacağından ehtiyat edirlər, bəzən dəyişmək istəmirlər, bəzən vəziyyət və özləri dəyişiklik olmadan həyat onları qane edir, bəzən dəyişikliklərdən bezirlər, bəzən dəyişikliklər işə yaramır, bəzən dəyişikliklərin özündən, dəyişikliklərdən sonrakı qeyri-müəyyənlikdən qorxurlar deyə dəyişikliyə skeptik yanaşır və ya heç nəyi dəyişməməyə, hər şey olduğu kimi saxlamağa qərar verirlər. Ya da elə insanlar olur ki, dəyişiklik onun üçün qəbul edilməzdir. Onlar inadkar, sərt, eyni zamanda sakit olurlar. Dəymə mənə, dəyməyim sənə prinsipiylə yaşayırlar.  Dəyişikliyin nəticəsi müəyyən olarsa, dəyişikliklər müsbət nəticə verərsə, dəyişiklərdən qorxulmaması onlara izah edilərsə, bəlkə də nəyisə və ya kimisə dəyişmək mümkün olar. Dəyişikliyi həmin insan özü həm sözdə, həm əməldə istəməlidir. Dəyişikliyə pozitiv yöndən baxmaq və ondan qorxmamaq lazımdır.

Məsuliyyət, vəzifə, borc və öhdəlik – bu cür insanlar azad, məsuliyyətsiz, öhdəliksiz, sərbəst, borc olmadan yaşamağı sevdiklərindən, bunlardan birinin adının çəkilməsinə qarşı aqressiv yanaşırlar. Əslində, onlar göründükləri kimi deyillər. Müəyyən vəziyyətdə məsuliyyətli ola və üzərilərinə öhdəlik götürə bilərlər. Belə insanlar adətən bu anlayışların onların üzərinə atdığı yük və işin ağır, çox olmasından qorxurlar. Bu cür qorxular keçmişdə olan uğursuz bilik və ya təcrübə sayəsində yığılır. Onların qorxularının aradan qaldırılması birdən birə deyil, hissə-hissə həyata keçirilməlidir.

Pul və pulsuzluq – pulun çox olması, az olması və heç olmaması özü bir çox problemlər yaradır deyə, bu hallardan qorxanlar olur. Pula sadəcə ödəniş vasitəsi və pulun funksiyalarına aid olan funksiya aləti kimi və ya nəyəsə nail olmağa bir vasitə kimi yanaşılarsa, puldan, onun çox, az, heç olmamasından ehtiyat etmək, qorxmaq lazım olmayacaq. Pul az olarsa, çox olmağa, bir az artırmağa cəhd etmək, pul çox olarsa, onu ağılla xərcləmək və ya “pul pul gətirər” prinsipiylə yerləşdirmək olar. Pulun heç olmaması isə bir çox hallarda insan amili ilə bağlıdır. Əsasən bu həmin qorxu ilə yaşayan insanın xarakter və düşüncəsi ilə bağlı olur. Puldan qorxmaq yox, onu qazanmaq, xərcləmək lazımdır. Bir prinsipi və ya qanunayğunluğu unutmamaq lazımdır. Pul pulu gətirməlidir, gəlir artdıqca, xərclər də artır, xərclərə tələbat da, istəklər də artır.

Tərif və tənqid – tənqiddən qorxan insanlar tərifi sevər, tərifi sevməyən və tərifdən qorxan insanlar tənqidi sevər və seçərlər. Tərif və tənqid bir medalın iki tərəfidir, hərəsi bir tərəfi. Tənqid olan yerdə tərif, tərif olan yerdə tənqid olmalı, hər ikisinin dozasını eyni ölçüdə götürməlidir. Tərif adətən çox olduqda, yaltaqlığa keçir, tərifdən qorxan və sevməyən insanlar bu tərifin arxasında məkrli nəyinsə gizləndiyini düşünərlıər. Tənqidi sevməyən və qorxan insanlar da eyniylə tənqidin arxasında xoş olmayan niyyətin olduğunu düşünüb ehtiyat edərlər. Hər iki halda, nə tərif, nə tənqid çox olmalıdır. Tərif adətən insanı uçuruma yollayır, o da çox olarsa, qədərində olarsa, motivasiya edir və özgüvənini artırır. Tənqid isə insanın inkişaf etməsi və nöqsanlarını görməsi üçündür. Hər iki halda, tənqid və tərif sağlam olarsa, ondan qorxmağa dəyməz.

Güc və zəiflik – İnsanlar üçün güclüyəm, özüm üçün aciz… Güc və zəiflik bir-birinə zidd anlayışlardır. Güclü olmaq da təhlükəli və qorxuludur, zəif olmaq da. Çünki güclü olan insan özündən zəifə qarşı güc tətbiq edə, zəif insan isə özünü müdafiə etməyə və zərbə altında qala bilər. Ona görə də insanlar öz güclərindən digər insanların əleyhinə sui istifadə etməməlidir. Əksinə, o güc vasitəsilə digər insanların xeyrinə və yaxşılığına, onları müdafiə etməyə sərf etməlidirlər. Zəif insanlar güclü insanlardan ehtiyat edər, qorxarlar. Güclü insanlar isə zəif insanların nə edəcəyindən və zəif olmaqdan qorxarlar.

Ayrılıq və ya birlik – İnsanlar arasında münasibətlərdə fasilə vacibdi. 45-90 dəqiqəlik dərsdə belə 15 dəqiqəlik tənəffüs var…  Nə qədər ki, insanlar ailə qurmağa bir tip, sevməyə başqa, tam fərqli tip insan seçəcək, bir o qədər çox ailə dağılacaq.

İş və ya bekarçılıq – iş də pul kimidir. Çox işləyən insanlar bekarçılıqdan və pulsuzluqdan qorxar, işləməyi sevməyən, təmbəl insanlar işdən qorxarlar. Adətən məsuliyyətsiz, zəif, savadsız insanlar işləməkdən qorxurlar. Hər şeyin hazır əldə edilməsini istəyərlər.

Yalan və xəyanət – xəyanət olan yalan və etibardan sui istifadə edilmə halı vardır. Bu qaçılmaz və danılmaz faktdır. Ona görə də ondan qorxar bir çox insanlar. İnsanların qorxuları çox zaman tez gerçəkləşir. Ona görə yalandan qorxmaq yerinə yalanı tanımağa çalışmaq, yalan danışmamaq, xəyanət etməmək lazımdır. Həyat bumeranq kimidir, nə edirsənsə, nə verirsənsə, onu qaytarır, verir.

Səhv etmək, yanılmaq – səhv etmək bir təcrübədir. Ən təhlükəlisi səhv nəticəsində yanlış nəticəsəyə gəlmək və uğursuz təcrübə və bilik qazandıqda belə, eyni səhvi təkrarlamaqdır. Səhv etmək bilik və təcrübə qazandırır. Əsas düşünərək hərəkət etmək və əvvəlki səhvlərdən nəticə çıxartmaqdır. İş olan yerdə, həyatda yaşanılan halda, səhv olacaq, əsas o səhvin, səhv qərar və ya seçimin nəticələrini aradan qaldırmaq mümkün olsun, ya da çox ağır mənfi nəticələrə və ya ağır itkilərə səbəb olmasın. Səhv etmək hər bir insana xas xüsusiyyətdir. Səhv edən insanları bağışlamaq lazımdır. Çünki səhv etməyən insan yoxdur. Eyniylə hər kəs kiməsə və ya elə özünə qarşı ən azı 1 dəfə səhv hərəkət etmiş və ya söz demişdir. Əsas qərar və ya seçim səhv və ya doğru olmasından asılı olmayaraq insanın özünə məxsus olsun.

Valideyn olmaq – Biz övladlarımızı ona görə doğuruq ki, yarımçıq qalmış və ya gerçəkləşməmiş arzularımızı onların sayəsində yaşadaq, bizim yaşaya bilmədiyimiz həyatı yaşadaq, onları doğduğumuza görə ömür boyu borclu çıxardıb, özümüzdən asılı vəziyyətə salaq. Qeyri-insanı davranışdır bizdə valideyn olmaq… Övladının necə birisi olacağından, bəzən məsuliyyətdən, bəzən fiziki ağrı və ya maddi çətinliklərə görə valideyn olmaqdan qorxanlar var. Bəzən necə bir valideyn olacaqlarına, yaxşı ana və ya ata olacaqlarına əmin olmayan insanlar, eqoist insanlar, valideyn olmağa hazır olmayanlar valideyn olmaqdan qorxurlar. Ya da ki, valideynləri və ya uşaqlı ailələri görən tərəflər valideyn olmaqdan imtina edirlər.

İnsanlar ali məktəblərdəki dərs – mühazirə və məşğələ kimidir. Başlanğıcda ilin əvvəlində həvəslənib oxuyursan, sonra mühazirələrin vaxtının uzunluğundan şikayət edirsən, fasiləni səbirsizliklə gözləyirsən, sessiya vaxtı imtahanlar yorur səni, tətil arzusundasan. İmtahan və məşğələ zamanı adın siyahıda öndə olanda, pis olursan, mövzunu təkrarlayırsan. İmtahanda biletinə nə düşəcək dərdini çəkir, həyəcanlanırsan. Ağıllı və savadlısansa, mexaniki verirsən məqbul və imtahanları, hər məşğələyə hazır olursan. Bu qədər oxumaq və seçilmək bir gün insanı təngə gətirər… İmtahandan kəsiləndə, təkrar imtahan vermək şansın olur. Yeməklə doymayıb yalamaqla doyuruq bəzən…

İnsanlara diqqətlə, sevgi ilə davrananda, onlar sənə qarşı yaxşı olur, onları yaxşı insan bilir, yanlış tanıyırsan. İnsanları tanımaq üçün onları iqnor etməyə, onlarla soyuq davranmağa çalışdıqda, diqqət və sevgi göstərmədikdə, əsl kimliklərini göstərir, onları tanıyırsan.

İnsanlardan kimsə yıxılanda, bataqlıqda batanda, digər insanlar sadəcə kənardan müşahidə, müzakirə edəcəklər, kiminsə birinci əl uzatması və ona yardım etməsini gözləyəcəklər. Birinci yardım əli uzadılandan sonra hər kəs özünü göstərmək üçün xeyirxah, fədakar olacaqdır.

Hər iki halda, yanlışımız odur ki, gözləyirik, vaxt itiririk, gözləntilərimiz bizi insanlıqdan çıxarır, yalnış qərar və seçimlərə yönləndirir.

Bunları etiraf etmək isə həm səmimiyyət, həm də cəsarət tələb edər. İkisi birində hər adamda ola bilməz.

İnsanlar un kimi ağdırlar, amma tez qurd düşür onlara, xarab olurlar. Ona görə də mütləq bir neçə dəfə ələkdən keçirilməli, ələnməli, çalxalanıb qurdlardan təmizlənməlidirlər…

Beyni olmayan insanlar peyin olmağa məhkumdur…
İnsanların kəmiyyəti yox, keyfiyyəti önəmlidir. Keyfiyyətsiz insanlar vaxtı keçmiş, çürük əmtəə kimidir…

İki tip təhlükəli insan var, onlardan qorunmaq lazımdır : Heç nə bilməyib danışanlar, yazanlar; Çox şeyi bilib susanlar.

İnsanlar bu riyazi düstur, qanun kimidir: Toplananların yerini dəyişəndə, cəm dəyişmir…

Çalışın, mərd, cəsur, səmimi, sözü üzə deyən, sizi tənqid edən insanlarla dostluq edin. Tərifləyən insandan dost çıxmaz

Pulu xırdaladıqca, qəpiklər qalar, onlar da lazımsız səslər salar, iki üzü olar. İnsanlar da pul kimidir, xırdalandıqca, səs salarlar, iki üzlü olarlar….

Nə qorxularım var, nə peşmançılığım. Silinənlər, unudulanlar itirər məni…

Ən əsası ruhunuzu düşürməyin…

Ruh düşkünlüyü – ruhunuzun göyün N-ci qatından yerə sürətlə enib guppultu ilə düşməsi, zədələnməsidi, yaxşı ki, ruhdur, ölmür…

Qorxuların gücü onların qorxulu və qorxan adamlar üçün gerçəkləşmə bacarığının olmasındadır. Qorxmayın!